Kadıköy'de Nâzım Hikmet'in babası Hikmet Bey'e ilişkin olan konutun yıkılacağı ortaya çıkması tartışma yarattı.
Nâzım Hikmet, Sovyetler Birliği'nden ikinci dönüşünden sonra (1928) babasının öldüğü 1932 Martı'na dek burada yaşadı.
Konuyu, Nâzım Hikmet'in Kadıköy'deki yaşantısına dair araştırma yapan Gamze Erbil'e sorduk.
Gamze Erbil, Odatv'ye verdiği röportajında dikkat çeken bilgiler verdi.
“BÜYÜK BASKI ALTINDA OLDUĞUNU…”
Gamze Erbil ile yaptığımız röportaj şu halde:
– Nâzım Hikmet'in Kadıköy'de babasına ilişkin olan konutun yıkılacağını nasıl öğrendiniz?
Kadıköy'de Nâzım Hikmet'in izlerini araştırıyorduk. Evvelce yaşadığı meskenlerden birini keşfettiğimizde, konutun sarsıntı tehlikesi nedeniyle müteahhite verilmek üzere olduğunu öğrendik. İronik bir biçimde, Kadıköy'deki son izlerden birinin yok olacağını gerçeğiyle yüzleştik yani.
Bu mesken epeyce kıymetli. Nâzım'ın 1920'lerdeki iki Sovyetler Birliği seferinde mektuplar yolladığını; 1924'te birinci kısa vadeli dönüşünde bir müddet kaldığını; 1928'deki dönüşündeyse, yerleştiği ve babasının öldüğü 1932'ye dek burada yaşadığını saptayabiliyoruz.
Tarih aralıklarına bakarsanız Nâzım Hikmet'in Türkiye'de komünist bir şair olarak büyük bir meydan okuma içinde olduğu periyoda denk geldiğini görürsünüz; şiirlerin hepsi bu çatı altında mı yazıldı bilemiyoruz ancak ömrünü burada sürdürdüğü periyotta yazıldığını söyleyebiliyoruz.
– Nâzım Hikmet'in Kadıköy'deki yaşantısına dair eldeki bulgular nelerdir? Nâzım, Kadıköy'de ne kadar bir mühlet kalıyor?
Nâzım Hikmet'in yaşadığı yerler kelam konusu olduğunda, (çocukluk periyoduna ait datalar daha derinleştirilmeyi bekliyor ama) çocukluk ve gençlik yıllarını da, Nişantaşı Sultanisi'nde okuduğu periyoda denk gelen üç yıllık Nişantaşı ikameti dışında Kadıköy'de geçirdiğini biliyoruz.
1913'teki emekliliğinden sonra Hikmet Bey'in babası Mehmet Nâzım Paşa'nın da birlikte olduğu çekirdek aile (Celile Hanım, Hikmet Beyefendi, Nâzım Hikmet ve kızkardeş Samiye Hanım) yüklü olarak Kadıköy'de ikamet ediyor.
Annesi Celile Hanım ve babası Hikmet Bey'in ayrılmaları birebir vakitte Nâzım Hikmet'in Bahriye mektebinde okuduğu periyoda denk geliyor. Ayrılmaları sonrasında Hikmet Beyefendi kendi ailesinden şahıslarla çocuklarını da alarak Kadıköy Bahariye'de hayatını sürdürüyor. Celile Hanım da bir periyot Fransa'da yaşadıktan sonra tekrar Kadıköy Cevizlik'te bir köşke yerleşiyor.
1920 sonunda Anadolu'ya gidişinde babasına bir mektup bırakarak konuttan ayrılan Nâzım Hikmet, Kadıköy'e 1924'te ülkeye dönüşüne dek veda etmiş oluyor.
O periyot bu konuta ve annesinin Cevizlik'teki konutuna uğradığını ve büyük baskı altında olduğunu bu nedenle Kadıköy'de fazla kalamadığını biliyoruz.
– Nâzım, babasının konutuna nasıl yerleşiyor? Bu evde Nâzım neler yaşıyor?
1928'deki gelişinde evvel kısa bir hapislik periyodu ve akabinde babasının meskenine yerleştiğini biliyoruz. Bu periyotta de polis baskısı dinmiyor fakat Nâzım Hikmet epeyce verimli/üretken bir periyot geçiriyor. O devirde Süreyya Sineması'nın müdürlüğünü yapan babası Hikmet Bey'in yeni eşi ve çocuklarıyla ve kardeşi Samiye Hanım'la birlikte bu konutta yaşıyorlar. Piraye'yle alakasının başladığı periyot de bu periyot fakat birlikte yaşamaları ve evlenmeleri daha uzun bir periyoda yayılacaktır.
1932'de bahtsız kazalar ve doktor kusuru sonucu yaşama gözlerini yuman babası bu meskenden uğurlanıyor. Babasının vefatıyla birlikte yeni bir hayat kurma yoluna giren Nâzım Hikmet ailenin sorumluluğunu üstleniyor ve Piraye'nin ailesiyle de birlikte Erenköy'deki köşke geçiyorlar. Bundan sonra 1936'ya dek Erenköy'de kalıyorlar.
– Pekala, Nâzım'ın uzun tutukluluğu sona erdikten sonra, Nâzım, nerede yaşamaya başlıyor? Nâzım'ın annesi Celile Hanım'ın köşkü, bugün hala yerinde duruyor mu?
38'de başlayan hapislik periyodu 1950'de sona erdiğinde Nâzım Hikmet Münevver Hanım'la birlikte evvel çok kısa bir mühlet Vâlâ Nurettin'in Salacak'taki konutunda kalıyor; akabinde annesinin Cevizlik'teki köşküne, daha sonra da Mühürdar'daki Dumlupınar sokaktaki konuta geçiyor. Burada oğulları Memet'in doğumundan sonra kurdukları yeni aile hayatı, maalesef üç ay kadar kısa bir müddet devam ediyor ve Nâzım Hikmet tekrar yurtdışına çıkmak zorunda kalıyor.
Celile Hanım'ın ahşap köşkü, 65'ten sonraki bir tarihte yıkılıyor ve yerine apartman yapılıyor.
Dumlupınar sokaktaki mesken, bugün çarşı içinde kafe ve dükkanlara dönüştürülmüş durumda ve bir konut olarak durmuyor.
* Celile Hanım'ın yıkılan köşkü
* Nâzım, mahpustan çıktıktan sonra Kadıköy'de
“SUSKUNLUĞUN GİDERİLMESİ GEREKİYOR”
– Nâzım'ın Kadıköy'deki izlerinin “silik” kalmış olmasının ardındaki neden sizce nedir?
Nâzım Hikmet ülkeyi terk etmek zorunda kalınca, Münevver Hanım ve oğlu da yeni meskende kalmıyor ve yine Celile Hanım'ın köşküne ve oradan da kısa bir müddet sonra Bakla Sokak'taki bir öbür meskene geçiyorlar. Bu mesken de son yıllarda Kadıköy'de yaşanan kentsel dönüşümden hissesini almış ve yenilenmiş durumda.
Mahallede nesil olarak Nâzım Hikmet'le direkt temas edenler ve yakınları fazla değil. Bugün hâlâ direkt aileyle temasını sürdürenler daha fazla Münevver Hanım ve oğlu Memet'in Kadıköy'de yaşadığı 1951-60 ortasını yaşamış insanlar… Buradaki kıssalar de açıkçası çok parlak değil, zira Nâzım Hikmet gittikten sonra ona yönelik baskı bu kez da aile fertlerini gaye alıyor ve tertipli bir sivil polis/devlet takibi devam ediyor.
Öyle ki, bilhassa Memet'in polislerle yakınlığı ve takibin mahalle hayatının doğal bir kesimi haline gelmiş; buna dair kıssalar bugün de o periyoda dair hatırlanan en değerli kıssalar.
Kadıköy'ün bu son periyodu biraz dehşetle, biraz bastırılmış bir samimiyetsizlikle daha çok da bu zorbalık karşısındaki çaresizlikle hatırladığını görüyoruz.
Aslında Nâzım Hikmet'in Kadıköy'deki izlerinin ömrünün çok değerli bir kısmını burada geçirmiş olmasına rağmen daima silik kalmış olmasının kıymetli bir nedeni de bu herhalde.
Son müsaade yok olup olmayacağını, mahallî yönetimsel kurumların bu mevzuda bir sorumluluk üstlenmeye niyetli olup olmadığını şimdi bilemiyoruz fakat en azından Kadıköylü şairi ve ailesini amaç alan bu zorbalık ve ona dönük bu dışlayıcılık konusunda bir “düzeltme” yapma muhtaçlığı olduğu çok açık. Kadıköy'ün Nâzım Hikmet'e, Hikmet'in Kadıköy'e kattıkları ve -varsa birbirinden götürdüklerinin bariz hale getirilmesi, bu tarihi daha net okumayı engelleyen suskunluğun giderilmesi gerekiyor.
– Kadıköy, Nâzım Hikmet ile barışacak mı?
Nâzım Hikmet çok büyük bir şair, çok kıymetli bir kıymet ve Kadıköy'de yaşamış. Ortaokul periyodu ve mahpusa girmeden evvelki iki yıllık Nişantaşı ikametleri de var lakin özgür olduğu ve İstanbul'da kaldığı yılların büyük kısmında Kadıköy'de bulunuyor.
Bunun bugüne dek satır ortalarında geçmiş olması; günlerini geçirdiği, nefes aldığı, uyuduğu yerlerin üzerinde fazlaca durulmamış olması o periyot yaşamak zorunda bırakıldığı kuşatmayla ilgili olabilir, fakat bugün artık bu kuşatmayla yüzleşilmesi ve Kadıköy'ün Nâzım'la onun yeri olarak barışması gerekiyor.
Ben bu meskenin yıkılması sıkıntısının bu manada sembolik bir kıymeti olduğunu düşünüyorum; Kadıköy bu son müsaade de yok olmasına göz yumacak mı, yoksa Nâzım Hikmet Kadıköy'de hak ettiği yeri bulacak mı? Soru bu. Kadıköy halkı ve Kadıköy belediyesi bu soruyla yüzleşmek zorunda.
* Nâzım Hikmet'in babası Hikmet Bey'e ilişkin olan ve bugün yıkılması gündemde olan Kadıköy'deki ev